સંત મોરારી બાપુએ કહ્યું કે મહર્ષિ વાલ્મીકિએ રામાયણમાં લખ્યું છે તે આખી દુનિયા જાણે છે. વાલ્મીકિ એક વૈજ્ઞાનિક છે. તે માત્ર સાહિત્યકાર નથી. તે માત્ર યોગના માણસ નથી. તે કામનો માણસ છે. તેમની પાસે સિદ્ધાંતની સાથે પ્રેક્ટિકલ પણ છે. વાલ્મીકિ પાસે બંને વસ્તુઓ છે. જે હનુમાનજીએ છાતી ફાડીને રામના દર્શન કર્યા, તે હનુમાનજીને વિજ્ઞાની પણ કહેવામાં આવે છે. સાહિત્ય આજતકના સ્ટેજ નેરેટર મોરારી બાપુએ પણ ભાગ લીધો હતો. તેમણે ‘રામ હી રામ’ કાર્યક્રમમાં રામ વિશે જણાવ્યું અને આધુનિકથી ત્રેતાયુગ સુધીની ચર્ચા કરી. મોરારી બાપુએ કહ્યું કે ધર્મ અને વિજ્ઞાન સાથે ચાલવું જોઈએ. વિશ્વમાં વિજ્ઞાન વિના ક્યારેય સમાનતા આવી શકે નહીં. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે રામ ભગવાનના રૂપમાં દરેકના હૃદયમાં છે.
મોરારી બાપુને પૂછવામાં આવ્યું કે કહેવાય છે કે વિજ્ઞાન અને ભક્તિ એક સાથે નથી ચાલતા. આપણા જ દેશમાં કહેવાય છે કે તમે ભગવાન રામને વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત કરી શકતા નથી. ભગવાન રામ કાલ્પનિક છે. સુપ્રીમ કોર્ટે રામ મંદિર પર અંતિમ ચુકાદો આપવામાં આટલો સમય લીધો. શું ભક્તિ અને વિજ્ઞાન એક સાથે ન જઈ શકે? આ પ્રશ્ન પર મોરારી બાપુએ કહ્યું – તે થવું જ જોઈએ. પણ હું કહી દઉં કે ભક્તિ વિના રામ નથી. માનસમાં લખ્યું છે કે હરિ સર્વત્ર વ્યાપ્ત છે, ભગવાને પ્રેમથી પ્રગટ થવું જોઈએ. જ્યાં ભક્તિ હશે ત્યાં પ્રેમ હશે. રામ ત્યાં દેખાય છે – આ સ્પષ્ટ શાશ્વત ઉલ્લેખ છે. પણ અહીં મારે કહેવું છે કે ધર્મ અને વિજ્ઞાન સાથે ચાલવું જોઈએ.
તેમણે આગળ કહ્યું- મહર્ષિ વાલ્મિકીએ રામાયણમાં લખ્યું છે, આખી દુનિયા જાણે છે. વાલ્મીકિ એક વૈજ્ઞાનિક છે. તે માત્ર સાહિત્યકાર નથી. તે માત્ર યોગના માણસ નથી. તે કામનો માણસ છે. તેમની પાસે સિદ્ધાંતની સાથે પ્રેક્ટિકલ પણ છે. વાલ્મીકિ પાસે બંને વસ્તુઓ છે. જે હનુમાનજીએ છાતી ફાડીને રામના દર્શન કર્યા, તે હનુમાનજીને વિજ્ઞાની પણ કહેવામાં આવે છે. જો તમે વાલ્મીકિજી અને હનુમાનજીને ઉમેરીએ તો બંને સર્વોચ્ચ વૈજ્ઞાનિક છે. પરંતુ, તેમના વિજ્ઞાનમાં સંવેદનશીલતા હતી અને સંવેદનશીલતા ધર્મનું સ્વરૂપ છે. મહાત્મા વિશ્વ બંદે બાપુએ કહ્યું હતું કે સંવેદના વિનાનું વિજ્ઞાન સામાજિક પાપ છે. વિશ્વમાં વિજ્ઞાન વિના ક્યારેય સમાનતા આવી શકે નહીં. સૂર્ય અસમાનતા લાવી શકતો નથી. સમુદ્ર ક્યારેય અસમાનતા લાવી શકતો નથી. જો કોઈ વૈજ્ઞાનિક શોધ કરે તો શોધનારના પરિવારને આખી દુનિયાના આશીર્વાદ મળે છે.
ધર્મ અને વિજ્ઞાન સાથે ચાલવું જોઈએ
તેમણે કહ્યું- રામ સમાન છે, રામ ધર્મ છે અને ધર્મ અને વિજ્ઞાન સાથે ચાલવું જોઈએ. આ બંને એક ટ્રેક છે અને આપણે તેના પર ચાલવું જોઈએ. હનુમાનજી વૈજ્ઞાનિક છે, સીતાજીની શોધ તેમને કેમ સોંપવામાં આવી? માત્ર વૈજ્ઞાનિકો જ શોધી શકે છે. વિશ્વનું કલ્યાણ કરનાર સર્વોચ્ચ શક્તિ ક્યાં છે તે વૈજ્ઞાનિક સિવાય કોઈ શોધી શકતું નથી. જ્ઞાની જ વાંચશે, જ્ઞાન મોક્ષ આપે છે. પરંતુ સમાજના કલ્યાણ માટે, સમાજની સમૃદ્ધિ, સમાજ માટે દિવ્ય દ્રષ્ટિ, આ માટે વૈજ્ઞાનિકની જરૂર છે અને આ કામ હનુમાનજીને સોંપવામાં આવ્યું હતું. તમે જાનકીને વાલ્મીકિના આશ્રમમાં જ કેમ છોડી દીધી? ઘણા ઋષિ-મુનિઓ હતા. પરંતુ જો ઊર્જા એકસાથે જાય છે, તો તે વિસ્ફોટ કરશે. તેથી જ એક વૈજ્ઞાનિકના સ્થાને ઊર્જા સુરક્ષિત રાખવામાં આવી અને ઊર્જાનું પરિણામ એ આવ્યું કે એક પરમ શક્તિ, જગદંબા, જાનકીએ બે પુત્રોને જન્મ આપ્યો. આ જગતને પરમ શક્તિનું પરિણામ મળ્યું છે. ધર્મ અને વિજ્ઞાન સાથે સાથે ચાલવું જોઈએ. ફરજિયાત છે.
મોરારી બાપુએ પણ આ સવાલોના જવાબ આપ્યા…
પ્રશ્ન- રામની અલગ-અલગ તસવીરો જોવા મળી રહી છે. સાચો રામ ક્યાં છે?
જવાબ- વાસ્તવિક રામ અંતિમ સત્યમાં છે. સાચા પ્રેમમાં છે. સાક્ષાત રામ કરુણામાં છે. નહિંતર, જો તમે વાસણમાં પાણી રેડો છો, તો તે તમારા સંબંધિત પાત્રના આકારમાં પાણી બની જાય છે. જોકે પાણીનો કોઈ આકાર નથી. પરંતુ કોઈ તેને કપમાં, વાસણમાં અથવા ઘડામાં લઈ શકે છે. દરેકના રામ પોતપોતાની યોગ્યતા પ્રમાણે છે. પણ સાચો રામ, જેની શરૂઆત અંત સુધી કોઈ શોધી શક્યું નથી, તે પરમતત્વ રામ- મારી દૃષ્ટિએ સાચો રામ એ જ છે, જ્યાં પ્રેમ છે, જ્યાં સત્ય છે, જ્યાં કરુણા છે, ત્યાં સાચો રામ છે.
સવાલ- શું રામ આજે પણ લોકોના દિલમાં પહેલા જેવા જ છે. અથવા તમને લાગે છે કે રામ હૃદય સિવાય સર્વત્ર છે?
જવાબ- રામ ભગવાનના રૂપમાં દરેકના હૃદયમાં છે. કબીર કે મીરાએ કહ્યું – રામ સબ ઘાટ મેરા સૈયાં… રામ ભગવાનના રૂપમાં દરેકના હૃદયમાં છે. હંમેશા દરેકના હૃદયમાં રહેશે. પણ આપણા સ્વાર્થ માટે, આપણા ખાતર, આપણી માનસિકતા… આપણે રામ, જે રામને અંત માનતા હતા, આપણો આખો દેશ, ધરતી, આખી દુનિયા, આજે આપણે ક્યારેક રામને સાધન બનાવીએ છીએ. તેથી જ આપણે રામને બરાબર સમજી શકતા નથી. હવે છાતી ખોલવાની જરૂર નથી. જ્યારે હનુમાનજીએ રામના દરબારમાં માળા આપી ત્યારે તેણે મોતી તોડી નાખ્યું કે તેમાં રામ છે. જો નહીં, તો તેને ફેંકી દો. ત્રેતાયુગની આ વસ્તુઓ અદ્ભુત છે. આજે શિક્ષણમાં ખૂબ વધારો થયો છે, યુવાનો આધ્યાત્મિકતામાં રસ લઈ રહ્યા છે – આજે છાતી ફાડવાની જરૂર નથી, માત્ર આંખો ખોલવાની જરૂર છે.
પ્રશ્ન- આઝાદી પછી અત્યાર સુધી તમે દેશના જુદા જુદા લોકોને જોયા છે. આજે એ યુગ છે, જ્યારે આપણે સ્વતંત્રતા પણ ખતરામાં કહીએ છીએ. શું તમે ખરેખર માનો છો કે આપણો દેશ અને સમાજ જોખમમાં છે?
જવાબ- તેને અલગ-અલગ દૃષ્ટિકોણથી જોતાં એવું લાગે છે કે ભય એ ભય છે. હું તેને સાબિત કરી શકીશ નહીં. પરંતુ, મારી આંતરિક માન્યતા કહે છે કે આપણું રાષ્ટ્ર ખૂબ જ શુભ થવાનું છે અને આ શુભ આખી દુનિયાને માર્ગદર્શન આપશે. તમે કહેશો કે ક્યારે અને શું સાબિતી છે? તેથી હું કહીશ કે મારા આ સાબિતી છે. ઋષિના અંતઃકરણની વૃત્તિ એ સાબિતી છે. મને લાગે છે અને હું તેને જોવા માંગુ છું. રામ રાજ્ય એટલે જગતમાં શુભતા સ્થાપિત કરવી. તે રામરાજ્ય છે. શુભની છાયામાં લાભ થાય તે ઠીક છે. પરંતુ લાભની છાયામાં શુભ યોગ્ય નથી. દરેક નફો શુભ નથી હોતો. પરંતુ, દરેક સારું હંમેશા લાભ છે.
પ્રશ્ન- તમે નહેરુ યુગની સાથે સાથે મોદી યુગ પણ જોયો. તમે શું તફાવત શોધી શકો છો? આજકાલ લોકો ઘણીવાર સરખામણીમાં વ્યસ્ત હોય છે.
જવાબ- હું આ સરખામણીમાં નહીં જઈશ. કારણ કે એ મારું કામ નથી. મારા મગજે આપણને શીખવ્યું છે કે જો કોઈ તટસ્થ વ્યક્તિ વિનંતી કરે તો પણ તે એક કિનારેથી બીજા કિનારે દૂર છે. વચમાં રહેલું કોઈ પોતાનું અવલોકન કરે તો પણ વચ્ચે રહે તો પણ અંતર રાખવું પડે છે. અંતરને કારણે, સંપૂર્ણ સત્ય બહાર આવશે. હું માનું છું કે તે સાચું હોવું જોઈએ. જે સત્યવાદી છે, જે પ્રેમાળ છે, જે દયાળુ છે, તેની વિનંતી જગતના કલ્યાણ માટે કલ્યાણકારી છે. હું 77 વર્ષમાં ચાલી રહ્યો છું. પણ હું મારી જાતને યુવાન માનું છું. આ એક ખાતરીપૂર્વકની વાત છે. આ મારી લક્ઝરી નથી. હું મારી વાર્તામાં દરેકને સ્વતંત્રતા જોઉં છું કે કોઈ પણ મને વચ્ચે પૂછી શકે. જો મારી પાસે સમજ અને સમય હશે તો હું તેનો જવાબ આપીશ. પટનામાં કથા દરમિયાન એક યુવકે મને પૂછ્યું કે ભગવાન બુદ્ધ જ્યારે નાના હતા ત્યારે તેમણે ઘર છોડી દીધું હતું. તમે નાના હતા ત્યારે શું કર્યું? આના પર મેં કહ્યું કે કમ સે કમ યંગ એજ તો આવવા દો. તે પછી જોવામાં આવશે અને હું પણ કોઈ નિર્ણય લઈશ. મોરારી બાપુ આ ઉંમરે પણ પોતાને યુવાન માને છે. તો મારો દેશ પણ યુવા તરફ આગળ વધી રહ્યો છે.
પ્રશ્ન- આપણે આ યુવાની કેવી રીતે મેળવી શકીએ અને પછી તેને કેવી રીતે જાળવી શકીએ?
જવાબ- ભગવાન બુદ્ધે આપણને એક માર્ગ આપ્યો હતો. તેમના માર્ગનું નામ માધ્યમિક હતું. યુવાની એ ભગવાને આપેલો મધ્યમ માર્ગ પણ છે. નાનપણમાં અમે અવિચારી હતા. તે કોઈપણ રીતે નિર્દોષ હતો. કેટલીકવાર વૃદ્ધાવસ્થામાં આપણે કંઈપણ સમજી શકતા નથી. ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. અથવા કહો કે તેઓ સમજવા માંગતા નથી. માત્ર યુવાની જ આવી હોય છે. રામચરિત માનસમાં હું અધ્યોધ્યાની ઘટનાને યુવકની ઘટના કહું છું. આટલા વર્ષો સુધી દેશના યુવાનો જ નહીં પરંતુ ધરતીના યુવાનો નિશાને રહે છે. હું યુવાનો માટે ગાઉં છું. હું યુવાનો માટે છું. મારી રામકથા ફક્ત યુવાનો માટે છે. યુવાનોની વાર્તાઓ સાંભળવા માટે મેં યુવાનોને સૌથી વધુ ઠપકો આપ્યો અને સલાહ આપી. દોષ શોધો આ મારો રસ્તો છે. મારો માર્ગ કોઈને સુધારવાનો નથી. હું અહીં સુધારવા માટે નથી. હું દરેકને સ્વીકારવા માંગુ છું. અને હું સ્વીકારનો મંત્ર રાખું છું. યુવાનો જે કરી શકે છે તે બીજું કોઈ કરી શકે તેમ નથી. તેને વિશ્વ માટે શુભ શુકન ગણો – યુવાનોને આધ્યાત્મિકતામાં ખૂબ જ રસ હોય છે. હનુમાનજી યુવાનોના આદર્શ છે. આજના યુવાનોએ પોતાની ઉર્જા યોગ્ય જગ્યાએ લગાવવી જોઈએ. મને યુવાનોમાં વધુ વિશ્વાસ છે.
પ્રશ્ન- આજે વાર્તા વેબસિરીઝ, સિનેમા, સોશિયલ મીડિયા છે. આજની વાર્તાઓ નકારાત્મકતાથી ભરેલી છે. આજની વાર્તાઓ એક નથી થતી, વિભાજન કરે છે. તેની અસર સમાજ પર પડી રહી છે. દિલ્હીમાં શ્રાદ્ધનો મામલો પણ એવો જ છે.
જવાબ- આવી ઘટનાઓ ન થવી જોઈએ. આમાં કેવા પ્રકારની માનસિકતા કામ કરી રહી છે. પણ, હું રામકથા લઈને ફરું છું. રામકથા બનતી આ ઘટનાઓ માટે ઘણું માર્ગદર્શન આપી શકે છે. રામકથા ખૂબ ઉપયોગી થઈ શકે છે. રામ કથાને માત્ર ધાર્મિક ન ગણો. હું રામકથા પંડાલમાં કહું છું કે આ મારો ધાર્મિક મેળાવડો નથી, મારો પ્રેમ મેળાવડો છે. આપણે ધર્મને સંકુચિત કરી દીધો છે. સમાજમાં ડાબેરી મોટી અને ક્રૂર ઘટનાઓ બની રહી છે, તે એકદમ નિંદનીય છે. તેની પાછળ કંઈક કારણ છે. સમાજને જાગૃત કરવા સત્સંગની ખૂબ જ જરૂર છે. સત્સંગથી તેને વિવેક મળશે, તે તેમાં સુધારો લાવી શકશે.
પ્રશ્ન- તમે લોકોને વાર્તામાં કેવી રીતે વ્યસ્ત કરો છો? ભગવાનની કોઈ કૃપા છે?
જવાબ- આ પ્રશ્ન શ્રોતાઓને પૂછવો જોઈએ. ત્યાંથી સત્ય બહાર આવશે કે તમે આટલી વ્યસ્ત લાઈફમાં વાર્તા માટે બધું છોડીને 9 દિવસ કેમ બેઠા છો. એ જ વાર્તા, એ જ મોરારી બાપુ. આનો જવાબ ફક્ત દર્શકો જ આપી શકે છે. હું એટલું જ કહીશ કે પથ્થરો ક્યારેય પાણીમાં તરતા નથી. પાણી ચંચળ છે. પથ્થર ડૂબી જાય છે. વાંદરો પાણી કરતાં વધુ ચંચળ છે. વાંદરો ક્યારેય પુલ બનાવી શકતો નથી. તે પુલને જોડશે નહીં, તે પુલ તોડી નાખશે. દરિયો ચંચળ છે, તે પથ્થરને તરવા દેતો નથી. પથ્થરનો જન્મજાત સ્વભાવ ડૂબી જવાનો છે. તે તરી શકતો નથી. પુલ બનાવનાર વાંદરો એટલો ચંચળ છે કે તે ક્યારેય પુલ બનાવી શકતો નથી. તેમ છતાં પુલ બનાવવામાં આવ્યો હતો. તેનો અર્થ એ છે કે તે સમુદ્રને કારણે નથી બન્યું – તે વાંદરાઓને કારણે બન્યું નથી. આ પુલ રઘુવીરની કૃપાથી જ બન્યો હતો. મારી માન્યતા કંઈક આવી છે. લોકો સાંભળે છે. હું પણ એટલી મસ્તીમાં છું કે હું ડૂબી જાઉં છું. મને આ અંગે કોઈ સમાચાર નથી. મારા પર ભગવાનની કૃપા છે.
પ્રશ્ન – તમે કહો છો કે T20 ના જમાનામાં ટેસ્ટ મેચની જેમ રમો. તમારી વાર્તામાં, લોકો કલાકો માટે નહીં, પરંતુ દિવસો માટે આપવા તૈયાર છે. શું આ ચમત્કાર છે?
જવાબ- આ કોઈ ચમત્કાર નથી, દ્રષ્ટિ છે. વાણીનો પ્રભાવ ધરાવનાર વ્યક્તિ ચમત્કાર કરી શકે છે. હું વિદ્વાન નથી. મારી પાસે બહુ ડિક્શનરી નથી. હું માત્ર ગુજરાતી અને હિન્દીમાં જ બોલી શકું છું. વધુ કંઈ કહી શકું તેમ નથી. હું લોકો સાથે વાત કરું છું. દેશમાં સંવાદની જરૂર છે. જ્યાં જુઓ ત્યાં વિવાદો, વિવાદો, અપવાદો છે… શું આપણે રામરાજ્ય લાવવા માટે આ બધી બાબતો છોડીને સંવાદ સ્થાપિત ન કરી શકીએ? હું આમાં વ્યસ્ત છું. મારા દેશમાં વાતચીત કરો. સંવાદથી સારા પરિણામ મળી શકે છે.
